نهج البلاغه – متقین 18- 20- عبادات شبانه، تلاوت قرآن  و ترتيل2-‏

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل برجهم

0. نهج البلاغه – متقین 18- 20- عبادات شبانه، تلاوت قرآن  و ترتيل2-‏
1. فضل قرآن  و عظمت آن: در قرآن  كريم درباره عظمت آن آمده: (لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقرآن  عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ): «اگر نازل مى‏كرديم اين قرآن  را بر كوهى، همانا آن را خاشع و شكافته مى‏ديدى از خوف و ترس خداوند»^[1] يعنى اگر كوه داراى عقل و شعور بود، چنين مى‏شد، پس بعضى از مردم مثل كفار كه اثرپذير نيستند قلب آنها از سنگ سخت‏تر است
2. درباره فضل آن در روايات آمده: قال النبى (صلى الله عليه وآله): «فضل القرآن  على سائر الكلام كفضل الله على خلقه»:«پيامبر فرمودند: «فضيلت قرآن  بر ديگر كلامها مثل فضيلت خدا بر مخلوقات او است»^[2] يعنى در اينجا مقياس‏سنجى كلامها برحسب مقياس‏سنجى متكلمين است.
3. حافظ قرآن - قال النبى (صلى الله عليه وآله): «عدد دَرَج الجنة عدد آيات القرآن . فاذا دَخَل صاحب القرآن  الجنة قيل له: ارقَأ واقْرَأ، لكل آية درجة، فلا تكون فوق حافظ القرآن  درجة»: «پپامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) فرمودند: «عدد درجات بهشت به عدد آيات قرآن  است، زمانى كه صاحب و تلاوت كننده قرآن  داخل بهشت شود، گفته مى‏شود: براى او: بالا رو و بخوان، براى هر آيه‏اى درجه‏اى است، بالاتر از درجه حافظ قرآن  درجه‏اى نيست».
4. قال الصادق (عليه السلام‏): «الحافظ للقرآن ، العامِلُ به، مع السفرة الكِرام البرَرَة»:«حافظ قرآن  كه عامل به آن باشد با فرشتگان ارجمند نيكوكار مصاحب است».
5. حامل قرآن - قال النبى (صلى الله عليه وآله): «اشْرافُ امّتى حملة القرآن  و اصحابُ الليل»: «افراد با شرافت امّت من حاملين قرآن  و شب زنده‏داران هستند» و چه نيكوست كه حامل قرآن  خود، از شب زنده‏داران باشد.
6. تلاوت كننده قرآن : قال النبى (صلى الله عليه وآله):«... ولِتالِى آية مِنْ كِتابِ اللّه خَيرٌ مِنْ تَحْتِ العرش الى تُخوم السّفلى»:
7. «براى تلاوت كننده آيه‏اى از قرآن  ارزش و ثوابى بهتر از آنچه زير عرش تا زمين است موجود است» يعنى ثواب آن بهتر است از آنچه بين عرش و طبقات پائين است. قال النبى (صلى الله عليه وآله): «... و يدافع عن تالى القرآن  بلوى الآخرة» (... و دفع مى‏شود از تلاوت كننده قرآن  بلاى آخرت و گرفتار شدن در آن).
8. در روايتى ديگر پيامبر (صلى الله عليه وآله) خطاب به سلمان مى‏فرمايد: «اى سلمان! بر تو است خواندن قرآن ، زيرا قرائت آن كفّاره گناهان و پوششى براى آتش و امانى از عذاب است ... مؤمن زمانى كه قرآن  مى‏خواند خداوند با نظر رحمت به او مى‏نگرد».
9. در روايتى ديگر خطاب به او گويند: «اى سلمان، مؤمن زمانى كه قرائت قرآن ‏كند خداوند درهاى رحمت را به روى او گشايد ... و نيست چيزى بعد از تعلم علم محبوب‏تر در نزد خداوند از قرائت قرآن ، و با كرامت‏ترين بعد از انبياء در نزد خداوند علماء هستند، و بعد از آنها حاملين قرآن ، خارج مى‏شوند از دنیا مثل خارج شدن انبياء، و محشور مى‏شوند از قبرهايشان با انبياء و با آنها از صراط مى‏گذرند، و ثوابى مثل ثواب انبياء دريافت مى‏كنند، پس خوشا به حال طالب علم و حامل قرآن  از كرامت و شرافتى كه نزد خدا براى آنها آماده شده است».
10. مستمع قرآن : قال على (عليه السلام):«مَنْ استمع آية من القرآن  خير له من ثَبير ذهبا»: «كسى كه استماع آيه‏اى از قرآن  كند بهتر است، براى او از اينكه كوه «ثَبير» (كه كوه بزرگى است در يمن) را طلا كرده به او دهند».
11. قال الصادق (عليه السلام‏): «مَنْ اسْتَمَعَ حَرفاً من كتابِ اللّه من غير قراءة كتب الله له حسنَةَ و مَحى عنه سيّئة و رفع له درجة»:«كسى كه حرفى از كتاب خدا را بدون قرائت بشنود خداوند براى او حسنه نوشته و گناه او را محو و درجه او را رفيع گرداند».
12. فضل قرائت قرآن  در نماز: حضرت على (عليه السلام) از پيامبر (صلى الله عليه وآله) نقل مى‏كنند كه فرمود: «قرائت قرآن  در نماز افضل از قرائت آن در غير نماز، و قرائت قرآن  در غير نماز افضل از ذكر خداوند تعالى، و ذكر او افضل از صدقه، و صدقه افضل از روزه، و روزه سپرى از آتش قهر الهى است».
13. تعليم و تعلم قرآن : خداوند مى‏فرمايد: (... كُونُوا عِباداً لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِما كُنْتُمْ تُعلمونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ): «... ربّانى و عارف به خدا و عابد او باشيد، به سبب تعليم قرآن  و تعلم آن» از اين آيه استفاده مى‏شود تعليم و تعلم قرآن  نقش بسزائى در نزديك كردن بنده به مولاى حقيقى و ربّ العالمين دارد و مى‏تواند منبع بزرگ معرفت براى شناسائى هر چه بهتر حق باشد.
14. قال النبى (صلى الله عليه وآله):«خياركم من تَعلم القرآن  و علمه»: «بهترين شما كسى است كه قرآن  را ياد گرفته و ياد دهد».
15. قال الصادق (عليه السلام): «ينبغى للمؤمن انْ لا يموت حتّى يتعلم القرآن  او يكونَ فى تَعلمه»: «براى مؤمن شايسته است كه نميرد تا اينكه تعلم قرآن  كند، يا در حال تعلم قرآن  باشد».
16. كيفيت قرائت قرآن : الف) ادب ظاهرى: در قرآن  كريم آمده: (... وَ رَتِّلِ الْقرآن  تَرْتِيلًا): (قرآن  را با تأنّى و وضوح تلاوت كن».
17. در جاى ديگر مى‏فرمايد:(وَ إِذا قُرِئَ الْقرآن  فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ): «زمانى كه قرآن  قرائت مى‏شود گوش فرا دهيد، و ساكت باشيد، تا مورد رحمت خداوندى قرار گيريد)^[3] در روايات معصومين عليهمم‏السّلام هم وارده شده، از جمله پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) مى‏فرمايد: «لِكُل شى‏ء حِليةٌ و حلية القرآن  الصوت الحسن»: «براى هر چيزى زيورى است و زيور قرآن  صداى خوب است»
18. و نيز امام صادق (عليه السلام) در مورد آيه‏ (وَ رَتِّلِ الْقرآن  تَرْتِيلًا) فرموده‏اند:«هو انْ تَتَمكّثَ فيه و تُحَسّن به صوتك»: «ترتيل‏ آن است كه مَكث و توقف كنى در خواندن قرآن  و (عجله ننمائى) و صداى خود را در قرآن  خواندن نيكو قرار دهى».
19. از اين تفسير و ديگر سخنان بزرگان دين روشن مى‏شود كه: امام على (عليه السلام) در اين خطبه به حُسْن ظاهرى و ادب ظاهرى اشاره كرده‏اند، زيرا فرمودند: (تالين لا جزاء القرآن  يرتلونه ترتيلا) از موارد تأدّب ظاهرى نظر كردن به قرآن  است كه خود عبادتى مستقل است. در روايت نبوى آمده:«النَّظَر فى ثلاثة اشياء عبادة: النظر فى وجه الوالدين، و فى المصحف، و فى البحر»:
20. «نظر كردن در سه چيز عبادت است: 1- نظر در سيماى پدر و مادر. 2- در قرآن . 3- در دريا» درباره آداب تلاوت قرآن  مطلب بسيار زيبائى است، كه در دو روايت بسيار جالب بيان شده است، روايت اول از امام صادق (عليه السلام) است كه: فرمودند: قال رسول الله (صلى الله عليه وآله):«نظّفوا طريق القرآن »:

«راه قرآن  را تميز كنيد»

21. گفته شد راه قرآن  چیست ؟: «يا رسول الله! و ما طريق القرآن »؟:«گفته شد: يا رسول الله، طريق و راه قرآن  چيست؟»: قال: «افواهكم»: «فرمود: دهانهاى شما» قيل: «بماذا؟» گفته شد: «به چه چيز»؟ قال: «بالسواك»: «فرمود به مسواك كردن».
22. روايت دومى از امام رضا (عليه السلام) است كه از پدرانش نقل مى‏كند تا به رسول الله (صلى الله عليه وآله) مى‏رسد: قال رسول اللّه:«افواهكم طرق من طرق ربّكم، فنظّفوها»:«دهانهاى شما راههاى پروردگار شما است، پس آن را تميز و نظيف كنيد».
23. ائمه هدى عليهم‏السّلام كه خود چنين دستوراتى صادر مى‏كردند، خود اولين عمل كنندگان به آنها بوده‏اند، در روايت آمده كه امام سجاد (عليه السلام) بهترين مردم از نظر صوت قرآن  بودند، و صدا را بلند مى‏كردند،تا اهل منزل بشنوند و به قدرى جاذبه‏ داشت كه سقّاها كه عبور مى‏كردند ايستاده و گوش فرا مى‏دادند و امام باقر (عليه السلام) هم وقتى در شب قرآن  تلاوت مى‏كردند، صدا را بلند كرده به طورى كه افراد ايستاده و گوش مى‏كردند.
24. ب- ادب باطنى: از قرآن  كريم مى‏توان استفاده كرد كه مراعات ادب باطنى در خواندن كتابى نشانه ايمان به آن كتاب است، زيرا در مورد مؤمنين اهل كتاب چنين گويد: (الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ): «كسانى كه به آنها كتاب داديم (يعنى يهود و نصارى كه به آنها تورات و انجيل داديم» و حق خواندنش را به جاى آوردند آنها مؤمنين به آن كتابند» و بديهى است كه بدون ادب باطنى حق خواندن، اداء نخواهد شد.
25. در جاى ديگر مى‏فرمايد:(اللهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَاباً مُّتَشَابِهاً مَّثَانِىَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ): «خداوند نازل كرد بهترين قول را به صورت كتابى كه اجزاى آن متشابهند، و هيچگونه تناقضى بين آنها نيست، كتابى كه بعضى قصّه‏ها و اخبار و احكام و مواعظ آن مكرّر است و پوستها (و دلهاى) كسانى كه خوف از خدا دارند از اين كتاب مى‏لرزد».
26. امام صادق (عليه السلام) وقتى قرآن  را به دست مى‏گرفتند قبل از خواندن آن دعاهائى مى‏خواندند از جمله مى‏فرمودند: «خدايا، نظر مرا در قرآن  عبادت و قرائت و خواندن در آن را فكر، و فكر مرا در آن عبرت قرار ده، و مرا از جمله كسانى قرار ده، كه از مواعظ تو در قرآن  مُتَّعظ و پندآموز، و از معاصى تو اجتناب كنم، و در موقع خواندن آن بر گوشم مُهر مَزَن، و بر چشمم پرده ميفكن، و قرائت مرا قرائت و خواندن بدون تدبّر قرار مده؛ بلكه چنان قرارم ده كه در آيات و احكام آن تدبّر كنم، و گيرنده شرايع دين تو باشم، و نظر مرا در آن نظر غفلت و تلاوت مرا تلاوتى بيهوده قرار مده، كه تو رئوف و رحيم هستى».
27. مَثانى را مرحوم علامه طباطبائى در تفسير الميزان، شخص ثور جلد چند؟ جمع مُثنية به معنى معطوف گرفته‏اند زيرا بعضى آيات بر بعضى ديگر منعطف و بعضى در روشن كردن و تفسير بعض ديگر دخيل است و مرحوم طبرسى در مجمع البيان در وجه نامگذارى قرآن  به مثانى گفته زيرا قصص و اخبار و احكام و مواعظ آن مُثَنّى (مكرّر) مى‏شود و همچنين در تلاوت اگر مكرر شود خستگى نمى‏آورد.
28. از كلمات ديگر امام صادق (عليه السلام) اين است كه فرمود: كسى كه قرآن  را بخواند، و خاضع براى خدا نشود، و قلب او رقيق نگردد، و لباس حزن و ترس در درونش نپوشد، پس عظمت خداوندى را سبك شمرده است .... پس نظر كن چگونه كتاب پروردگارت و منشور ولايتت را تلاوت مى‏كنى، و چگونه به اوامر و نواهى او جواب مى‏گوئى، و چگونه امتثال حدود او مى‏كنى ... و نزد وعده‏ها (و احسانها) و وعيدها (و عذابهاى وعده داده شده) توقف كن، و در مثالها و مواعظ او تفكّر كن‏ «وَ احْذَر انْ تَقَع مِنْ اقامتِك حروفَه فى اضاعَةِ حدودِه»
29. يعنى بترس از اينكه حروف قرآن  را بپاى دارى و در حفظ و خواندن آن كوشا باشى، ولى حدود (و اوامر و نواهى) او را ضايع كنى، و به عبارت ساده‏تر، به الفاظ بپردازى و با الفاظ معانى را ضايع كنى. و در خواندن و حفظ الفاظ تلاش مى‏نمائى، و در تعلم مفاهيم تعلّل ميورزى.
30. در روايتى ديگر امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «انّ القرآن  نَزَلَ بالحزّن فاقرؤوه بالحزن»:«همانا قرآن  با حُزن نازل شد پس آن را با حزن قرائت كنيد».
31. در احاديث آمده كه: حَفصْ گفت: «نديدم احدى را كه در خوف از خدا و در اميدوارى به او محكمتر از موسى بن جعفر (عليه السلام) باشد، او قرائتش با حزن واندوه بود، و در هنگام خواندن، گويا انسانى را مخاطب قرار داده است».
32. آثار قرائت قرآن :در قرآن  كريم ازدياد ايمان و توكّل بر پروردگار از آثار قرائت قرآن  به شمار آمده است. در سوره انفال چنين فرمايد: (... وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ): «... و زمانى كه آيات خداوند بر آنها تلاوت مى‏شود، ايمان مؤمنين به خدا زياد و بر پروردگار توكّل مى‏كنند».
33. در جاى ديگر تواضع و به خاك افتادن و گريه از خوف خداوند را ارمغان قرائت قرآن  به حساب مى‏آورد: (إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا): «... زمانى كه آيات پروردگار بر آنها تلاوت مى‏شود به صورت سجده بر خاك افتاده و مى‏گريند».
34. تا به اينجا چهار اثر ذكر شد: 1- ازدياد ايمان، 2- توكّل بر پروردگار، 3- تواضع و به خاك افتادن، 4- گريه از خوف خدا. حال به بعض ديگر از آثار در روايات مى‏پردازيم:
35. 5نورانيت خانه، 6- ايجاد خير كثير، 7- تمتّع و بهره بردن ديگران از قرائت قارى قرآن ، 8- درخشندگى و نورافشانى خانه‏اى كه در آن قرآن  تلاوت مى‏شود براى اهل آسمان، همچنانكه ستارگان آسمانى براى اهل دنیا نورافشانى مى‏كنند و در واقع خانه‏هائى كه در آن قرآن  خوانده مى‏شود ستارگان زمين براى اهل آسمان هستند.
36. (قال النبى (صلى الله عليه وآله‏): «نَوّروا بيوتَكم بتلاوة القرآن ! ... فانّ البيت اذا كثُرَ فيه تلاوة القرآن  كثر خيرهُ و امتَعَ اهلَه و اضاءَ لاهل السماء كما تَضى‏ء نجوم السماء لاهل الدنیا»).
37. رفع عذاب: قال النبى (صلى الله عليه وآله): «لا يُعَذِّبُ الله قلبا وعى القرآن »:
38. «عذاب‏ نمى‏كند خدا قلبى را كه در آن قرآن  جاى دارد». بركت بسيار: 11- حضور ملائكه، 12- هجرت و دور شدن شياطين.
39. «قال على (عليه السلام): البيتُ الذى يُقرأ فيه القرآن  و يُذكَر اللّه- عزوجل- فيه تكثُر بركته و تحضُرُه الملائكة و تهجره الشياطين ....» عدم هلاكت مردم: امام على (عليه السلام) در زمره كسانى كه حرمت آنها موجب عدم هلاكت مردم مى‏شود كودكان متعلم و فراگيرنده قرآن  را شمرده «و الوِلدان يتعلمون القرآن ».
40. دفع بلاء، 15- محفوظ بودن از شر دشمنان، 16- نزول باران: قال الباقر (عليه السلام): ...ورَجُلٌ قرأ القرآن  .... فباولئك يدفع الله العزيز الجبّار البلاءَ و باولئك يُديل اللّه- عزوجل- من الاعداء و باولئك يُنزل اللّه- عزوجل- الغيثَ من السماء».
41. 17. اختلاط قرآن  با گوشت و خون. 18. قرار گرفتن در زمره فراشتگان با كرامت و نيك‏
42. 19- قرآن  مانع از عذاب قارى قرآن  است: قال الصادق (عليه السلام):«مَنْ قرأ القرآن  و هو شابٌ مؤمن اختلط القرآن  بلحمه و دَمه و جَعَلَه الله مع السَفَرةِ الكِرام البَرَرة و كان القرآن  حجيزاً عنه يوم القيامة».
43. 20- نزديك بودن دُعا به اجابت: امام صادق (عليه السلام) از پدر بزرگوارشان اين حديث را نقل مى‏كنند:

«اغتنموا الدعاء عند خمس: عند قراءة القرآن  و عند الاذان و عند نزول الغيث و عند التقاء الصِّفين للشهادة و عند دعوة المظلوم، ليس لها حجابّ دونَ العرش»:

44. «دعاء را پنج وقت غنيمت شمريد (كه نزديك به اجابت باشد) در وقت قرائت قرآن  و اذان و نازل شدن باران و در وقت برخورد دو جناح (حق و باطل) در جنگ به قصد شهادت و در وقت دعوت مظلوم، در اين پنج وقت حجابى براى استجابت دعا جز عرش الهى نيست».

اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم