- بسم الله الرحمن الرحیم
- اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
- امیر المومنین – نهج البلاغه – متقین -97- مصيبتزده را شماتت نمىكنيد «و لا يشمت بالمصائب»
- ترجمه: پرهيزگار به مصيبت ديگران خوشحال نمىشود (گرچه دشمن او باشد) و كسى را شماتت نمىكند.***
- شرح: عالم پر از حوادث ناگوار و مصيبتهاى گوناگون است، هر روز چرخ روزگار مصيبتى را متوجه فرد يا افرادى مىكند، همه هدفى براى تيرهاى بلا هستند، حال اگر كسى بر اين باور باشد، بر ناراحتى و غم و مصيبت ديگران خشنود نمىشود، زيرا هر آن ممكن است تيرى شبيه آن دو را هدف قرار دهد.
- پرهيزگار ان و اهل تقوى به خشنودى ديگران خشنود، و به ناراحتى ديگران ناراحت مىشوند، راضى نيستند حتى دشمنشان به مصيبت نشنيد و اگر نشست مسرور نمىگردند، بلكه اگر راهى براى تسلّى او باشد، او را تسلى مىدهند.
- چطور انسان از بيچارگى ديگرى خشنود باشد و حال آنكه از صبح تا شام خود در معرض بلاها و حوادث ناگوار است و از لابهلاى تيرهاى خانمان سوز عبور مىكند.
- كسى كه روح او با ياد خدا تلطيف شده، نمىتواند رنجشى در سيماى ديگرى ببينيد، قلبى كه محزن انوار الهى شد هرگز نمىتواند، از غم ديگران مسرور گردد، زيرا كه اين تاريكى است و قلب آنها تاريكى نمىپذيرد. از امام صدق (عليه السلام) است كه فرمودند: «لا تُبْدى الشِّماتَةَ لَاخيك فَيَرْحَمُه اللّه و يَصيرها بِك»:
- «اظهار خشنودى به خاطر مصيبتى كه به برادرت وارد شده، مكن، كه خداوند او را مورد رحمت قرار مىدهد و شماتت را به تو برمىگرداند» چنان دچار مصيبت شوى، كه مردم تو را شماتت كنند و چيزى سختتر از شماتت دشمن نيست،
- از حضرت ايوب (عليه السلام) پرسيدند، از اين همه بلا و مصيبت كه ديدى كدام سختتر بود؟! نفرمود بيمارى و مرض و از دست دادن مال و فرزند، بلكه فرمود: «شماتة الاعداء»: «شماتت و خشنودى دشمنان».
- و همين است كه وقتى موسى (عليه السلام) از كوه طور بازگشت و ديد مردم گوساله پرست شده اند و به برادرش اعتراض كرد، هارون گفت نزديك بود مرا بكشند و مرا ضعيف كردند فلا تُشْمِت بى الاعداء»: «تو با خشم و اعتراض به من، دشمنان را به من شاد مگردان».
- امام صادق (عليه السلام) مىفرمايند: « مَنْ شَمَتَ بِمُصيبَة نَزَلَتْ بِاخيه لم يَخْرُجْ مِنَ الدّنيا حتّى يُفْتَتَنُ»:
«كسى كه خشنود شود به مصيبتى كه به برادرش وارد شده، از دنيا بيرون نمىرود، تا اينكه او خود به همان مصيبت گرفتار شود و آزمايش گردد».
- شماتت به مؤمن علاوه بر اين، مايه شكستن قلب مؤمن و محزون كردن و مجروح آن مىشود، كه نيز مخالف مقصود خداوند است، او مىخواهد قلب مؤمنين مسرور شود، و از اين رو به كسى كه به قلب مؤمن ادخال سرور كند پاداش مىدهد.
- گاهى شماتت، به قلب انسان چنان مىكند، كه شمشير و نيزه نمىكند، بىجهت نيست كه امام سجاد (عليه السلام) اين قدر ناليدند، وقتى از ايشان سؤال شد، كجا سختتر به شما گذشت؟! سه بار فرمود: «الشام، الشام؛ الشام»: زيرا در شام بسيار مردم بر حال ما خوشحال بودند و زخم زبان زدند»!
- درد از دست دادن پدر و برادران و اسارت زن و بچهها، اين قدر تحت الشعاع قرار گرفت كه از آنها شكايت نكردند و سخن از شام گفتند!
- در روايتى از رسول گرامى (صلى الله عليه و آله) است كه وقتى اهل بلا و مصيبت را ديديد، شكر و سپاس خدا كنيد كه شما به مصيبت گرفتار نشديد، ولى نگذاريد آنها بشنوند، زيرا ناراحت مىشوند.يعنى هم متأثر شويد به حال آنها و هم خود شاكر باشيد كه دچار مصيبت نشدهايد.
- مؤمن واقعى آن است كه از مصيبت ديگران خشنود نشود و از وارد شدن حوادث ناگوار نسبت به خود و خانوادهاش جزع و فزع نكند.
- بقول آن شاعر در وصف فردى مىگويد:
فَلَستَ تراه شامتا بمصيبة | و لا جَزَعاً مِنْ طارِقِ الحَدَثان |
«نمىبينى او را كه خشنود به مصيبت ديگرى شود و نمىبينى از شرور كوبنده جزع و فزع كند».
- مرحوم الهى، در ذيل اين فراز (و لا يشمت بالمصائب) مىگويد:
نيازارد كسى را از نكوهش | كه خوب آزار ديد از چرخ سركش | |
ور از دهرش هزاران گونه رنج است | نه بر دل بار و نى بر رخ شكنج است | |
| كه گردد از هجوم غصه دلتنگ | |
نگردد زشت ليكن نيك نامش | فزون گردد زِهَر سختى مقامش | |
| دو زلف يار گشت آن مرغ را دام | |
الهى دام بگسل دانه بگذار | برون شو زين قفس برطرف گلزار |
- يوسف عليه السلام وقتى از زندان آزاد مىشود بر در زندان جملاتى چند مىنويسد كه سيماى زندان در آن جملات ترسيم شده است: «هذا قبور الاحياء، بيت الاحزان، تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء» يعنى؛ زندان گورستان زندگان، خانه غمها، محل آزمودن دوستان وشماتت دشمنان است.
- يوسف عليه السلام وقتى از زندان آزاد مىشود بر در زندان جملاتى چند مىنويسد كه سيماى زندان در آن جملات ترسيم شده است: «هذا قبور الاحياء، بيت الاحزان، تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء» يعنى؛ زندان گورستان زندگان، خانه غمها، محل آزمودن دوستان وشماتت دشمنان است.
- .در دعاها: قَالَ الْبَاقِرُ (عليه السلام) اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ دَرَكِ الشَّقَاءِ وَ مِنْ شَمَاتَةِ الاعْدَاءِ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ كافي، ج 2، ص 525
- قَالَ يُوسُفُ علیه السلام: فلما خرج من السجن كتب على بابه هذا قبور الاحياء و بيت الاحزان و تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء بحارالانوار،
- سئل أيوب بعد ما عافاه الله أي شيء كان أشد عليك مما مر عليك؟ قال: شماتة الاعداء تفسيرالقمي، ج 2، ص 241.
- مصيبتى (در جنگ احد) به شما رسيد كه دو برابرش را (در جنگ بدر) به آنها (دشمن) وارد ساخته بوديد، گفتند: اين مصيبت از كجاست؟ (و چرا به ما رسيد؟) بگو: آن از سوى خودتان است. قطعاً خداوند بر هر كارى تواناست.
- «بَلاءٌ»، به معناى آزمايش است كه اگر با نعمت و پيروزى باشد، «بلاء حَسَن» است و اگر به وسيلهى مصيبت و مجازات باشد «بلاء سيّىء»، چنانكه قرآن دربارهى بنىاسرائيل مىفرمايد: «وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّيِّئاتِ»
- گاهى در يك اقدام چند نوع صبر ديده مىشود. نظير اقدام حضرت ابراهيم در قربانى كردن اسماعيل كه هم صبر بر اطاعت و تسليم و هم صبر بر مصيبت را لازم دارد.
- به نعمتهاى الهى مغرور نشويم. نَجَّاكُمْ ... أَ فَأَمِنْتُمْ نجات از يك حادثه، نشانه نجات ابدى نيست، شايد دروقتى ديگر يا نقطهاى ديگر دچار مصيبت شويم.
- گروهى از مردم تنها در حال سختى و مصيبت خدا را مىخوانند، در حالى كه مؤمن بايد در همه حال خدا را بخواند. «ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِيبِينَ»
- ناشنوا، گاهى با نگاه به حركت لبها مطالبى را مىفهمد، ولى مصيبت آنجاست كه هم گوش ناشنوا باشد و هم انسان به گوينده پشت كند كه در اين حال اشاره را هم نمىفهمد. اين، مَثَل كسانى است كه به حقّ پشت كنند.
- خانهاى كه در آن غنا باشد، از مرگ و مصيبت دردناك در امان نيست، دعا در آن به اجابت نمىرسد و فرشتگان وارد آن نمىشوند.
- كسانىكه هنگام برخورد با مصيبت مىگويند: ما براى خدا هستيم و به سوى او بازمىگرديم، انان علاوه بر دريافت صلوات ورحمت الهى، هدايت يافتگان واقعى هستند. «الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»
- خداوند، به مؤمنان مصيبت زده راه علاج و درمان يا تحمل و تكليف و صبر را الهام مىكند. «وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ»
- گرچه در برابر معصيت، مصيبت و اطاعت، صبر لازم است امّا هدايت مردم نياز به صبر ويژه دارد. قُمْ فَأَنْذِرْ ... وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ
- نقل ظلمها و مظلوميّتها و ذكر مصيبت و روضه خوانى، سابقه قرآنى دارد.
- قرآن مىفرمايد: هر مصيبت كه به شما مىرسد، به خاطر عملكرد خودتان است.
- آيا همه مصيبت هايى كه ما داريم، به خاطر تفرقه نيست؟
- *** اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين)، ج2، ص: 563
- اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم
