سایت : پایگاه شخصی حسین صفرزاده -https://hosein128.ir/
نهج البلاغه فرزاد -@nahjolbalaghehfarzad
وبلاگ صفرزاده- https://safarzade.blog.ir
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»
«اللهم صل على محمد و آل محمد وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ»
کتاب شفاءالصدور – شرح زیارت عاشورا - میرزا تهرانی – ص :388
- صوم يوم عاشورا ..روزه روز عاشورا
- وجه دوّم: آنچه محقق اردبيلى قده احتمال داده
- كه اخبار مجوزه نسخ شده باشند و اين احتمال مؤيد است به بعض اخبار كه دلالت دارند بر اينكه صوم يوم عاشورا اولا واجب بوده و بعد ترك شده چنانچه در صحيحه زراره و خبر نجية بن الحارث شنيدى و در كتب صحاح اهل سنت و تواريخ وارد شده كه صوم يوم عاشورا در سال اول هجرت فرض شد و در سال دوم به آمدن رمضان نسخ شد. اگر چه در وجه فرض او مختلف نقل كردهاند:
- بخارى و مسلم و ترمذى به بعض طرق نقل كردهاند كه به عرض حضرت رسالت رساندند كه يهود چون گمان كردهاند كه اهلاك فرعون و جنودش در اين روز است به جهت شادمانى روزه گرفتند. پيغمبر فرمود شما هم روزه بگيريد كه ما احقيم به احياى سنت موسى. و در بعض طرق مسلم و ترمذى نقل كردهاند كه چون در جاهليت رسم بود كه روز عاشورا روزه مىگرفتند، پيغمبر نيز صوم يوم عاشورا را سنت كرد يعنى واجب شمرد ولى آنچه متأمل در اخبار واقعه كربلا و اخبار صوم به دست مىآورد آن است كه روز عاشورا از بدو عالم روز مصيبت و غم و اندوه بوده بلكه از بعض اخبار معلوم مىشود كه وحوش و طيور نيز در آن روز از طعام و شراب ممنوع مىشدند.
- چنانچه در خبر عبد الله بن ميمون قداح شنيدى كه وحوش از عهد داود در روز عاشورا روزه گرفتند و منع اطفال از طعام و شراب هم منزل بر همين معنى است، نه صوم اختيارى.
- و روايات ديگر در ابواب كتب مقاتل در اين معنى بسيار است و قصص بسيار در كتب تواريخ مذكور است از آن جمله آن است كه در انسان العيون نقل كرده كه كسى متعود بود كه هر روزه مورچگانى را نان و دانه بدهد. چون روز عاشورا رسيد و نزد مورچگان دانه برد، نخوردند.
- و اين قصه را شاهد استحباب صوم يوم عاشورا شمرده است. ولى في الحقيقه از غايت شقاوت و نصب خود پرده برداشته.
- و خبر ديگرى كه عامه نقل كردهاند، اول طاير صام يوم عاشورا صرد.
- و حاكم در مستدرك حكم به وضع او كرده اگر كذب نباشد اشاره به اين معنى است كه صرد اوّل مرغى است كه ملتفت بزرگى سوگ سيد الشهداء عليه السّلام شد، منع لذايذ از خود كرد تا روز عاشورا .
- چون از اخبار صوم از كتب فريقين معلوم مىشود كه مخصوص تشكر و استسعاد به اعياد و تشريف قدر ايام مخصوصه است. ظاهر مىشود از ملاحظه اين دو كه در روز عاشورا از بدو عالم هرگز روزه اصطلاحى مستحب نبوده، چنانچه از بعض اخبار تشريع او كه اشاره به او كردم هم معلوم مىشود كه به جهت سرور يهود بود و متابعت پيغمبر ايشان را به جهت موافقت با مسرّت ايشان بود.
- و هم علامت ديگر بر كذب اخبار مذكوره آن است كه از اخبار كثيره معلوم مىشود كه غرق فرعون و جنود او روز عاشورا نبوده و اين خبر از موضوعات است چنانچه إن شاء الله در خبر ميثم خواهى شنيد و خبر نجية بن الحارث كه فرمود: امّا انه صوم ما نزل به كتاب و لا جرت به سنة، شاهد عدل صدق اين مدعا است، و مؤيد اين معنى آن است كه سيد اجل اعظم رضى الدين بن طاوس نفعنا الله بعلومه، در كتاب اقبال از كتاب تاريخ نيشابور حاكم در ترجمه نصر بن عبد الله نيشابورى نقل فرموده كه او سند به سعيد بن المسيب مىرساند از سعدان كه گفت: ان النبى لم يصم عاشورا و اين صريح است در كذب دعوى تشريع صوم با اينكه راوى از معتمدين اهل سنت است.
- خلاصه ظاهر آن است كه اخبار نسخ هم از روى تقيّه باشد چنانچه اشاره كرديم كه طريقه ايشان بر اين مشعر است و از اين جهت است كه جماعتى از علماى ما رضوان الله عليهم انكار كردهاند اصل تشريع صوم يوم عاشورا را مطلقا و عمل به مقتضاى اين اخبار نكردهاند چنانچه در مجمع الفايده و ذخيره و غيرهما به اين مطلب اشاره شده.
- پس از آنچه نوشتيم متحصل شد كه احتمال نسخ چون مبنى بر وجود سابق است ضعيف است علاوه بر اينكه اين احتمال اگر جارى باشد در خبرى است كه حكايت صوم رسول شده و بر فرض تعدى در خبرى كه از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده هم جارى است به اين وجه كه بگوئيم اين هر دو متعلق به حكايت حال قبل از نسخ باشند
- شفاءالصدور ص : 390
- ولى در دو خبر ديگر اين احتمال جارى نيست مگر در صورتى كه در اخبار ائمه عليهم السّلام هم ما ملتزم به ناسخ و منسوخ شويم. و اين معنى را ما اگر چه در اصول در توجيه تأخير تخصيص و تقييد از عام تقويت كردهايم به تقريب كه ذكر او در اين مقام شايستگى چندان ندارد، ولى اين توجيه در اخبار مجوزه متمشى نيست چه قطعا قبل از صدور اين اخبار شيعه و خواص محبين در روز عاشورا به عنوان استحباب خاص روزه نمىگرفتند و حكم بر طبق اين نبود چنانچه از اخبار ناهيه بالصراحه مفهوم مىشود.
- وجه سوم حمل اخبار تجويز است بر تقيه امام عليه السّلام
- در بيان حكم يا بر بيان حكم واقعى براى مبتلى به تقيه و بنا بر اين بعضى از متأخرين فتوى به حرمت صوم يوم عاشورا دادهاند مطلقا و بعضى فتوى به حرمت صوم به قصد خصوصيت روز عاشورا و اشكال بر اين قول به مخالفت اجماع و شهرت محققه وجهى ندارد اگر چه در رياض و جواهر اصرار بر اين كردهاند. نظر به آنچه در وجه اول گذشت كه قول به استحباب مشهور است و اجماع هم در غنيه بر او مدعى است و اين هر دو محل اشكال است
- چه محقق ثانى در جامع المقاصد و شهيد ثانى در مسالك عبارت محقق و علامه قدّست اسرار هم را كه فرمودهاند: از جمله مستحبات صوم يوم عاشورا است بر وجه حزن بر اين وجه تفسير كردهاند كه مراد آن است كه امساك كند زمانى از روز تا بعد از ظهر و بعد از آن افطار كند:
- قال في جامع المقاصد صومه ليس معتبر اشرعا بل هو امساك بدون نية الصوم لانّ صوم ه متروك كما وردت به الرواية فيستحب الامساك فيه إلى بعد العصر حزنا و صومه شعار بنى امية سرورا بقتل الحسين عليه السّلام
- و قال في المسالك اشار بقوله على وجه الحزن إلى انّ صومه ليس صوم ا معتبرا شرعا بل هو امساك بدون نية الصوم لانّ صومه متروك كما وردت به الرّواية و ينبه على ذلك قول الصادقصمه من غير تبييت و افطره من غير تشميت و ليكن فطرك بعد العصر فهو عبارة عن ترك المفطرات اشتغالا عنها الحزن و المصيبة و ينبغى ان يكون الامساك المذكور بالنية.
- و در مجمع الفايده و ذخيره احتمال دادهاند كه مراد اين معنى باشد بلكه در ذخيره تقريب كرده است و ظاهر عنوان وسائل نيز موافقت بر اين مىكند چنانچه بر ناظر معلوم است. شفاءالصدور ص : 391
- و شيخ فاضل على بن شاه محمود البافقى كه از معاصرين مروج مجلسى است و
- شرح حالش در كتاب امل الامل مذكور است در كتاب منهاج الفلاح مىفرمايد و مراد از روزه امساكى است بىنيت از روى غم و اندوه زيرا كه بنى اميه روزه مىگرفتند روز عاشورا را براى خوشحال به قتل حسين عليه السّلام، تمام شد عين عبارت او.
- و بعض متاخرين كه گفتهاند منافى احتمال مسالك تصريح عبارت معتبر است بر خلاف بعد از فحص تام عين و اثرى از او در معتبر نيافتم بلى در معتبر اخبار مختلفه را نقل مىكند و جمع اول را كه مطابق ظاهر عبارت شرايع است، از شيخ در تهذيب نقل كرده است و تأويل عبارت شيخ خواهد آمد.
- و بعد از تصريح اين دو قدوه مقدم و دو استاد معظم كه لسان فقهاء و ترجمان اصحابند به مراد ايشان عبارت معتبر و تهذيب هر دو معلوم المراد مىشوند و دليل اين تفسير عبارت شيخ است در مصباح كه فرموده: فاذا كان يوم عاشورا امسك عن الطعام إلى بعد العصر ثم تناول شيئا يسيرا من التربة. چه ظاهر است كه كلام تهذيب را بايد به معونه اين دو عبارت چنان فهميد كه اين دو محقق تحرير فرمودهاند.
- و از جمله ادله معنى مذكور آن است كه در كتاب مسّار الشيعه كه از مصنفات مشهوره شيخ مفيد قدس سره السعيد است يافتم كه مىفرمايد: در روز دهم محرم مقتل سيد الشهداء عليه السّلام و او روزى است كه اندوه آل رسول را تازه كرد و روايت شده از ائمه عليهم السّلام كه اجتناب لذايذ كنند و اقامت عزاء و امساك از طعام و شراب تا زوال آفتاب و تغذى كنند به آنچه مصيبت زدگان غذا خورند چون البان و مانند آنها نه طعامهاى لذيذ.
- و نص عبارته: و في اليوم العاشر منه مقتل سيدنا ابى عبد اللّه الحسين بن على ابن ابى طالب عليهم السلام من سنة احدى و ستين من الهجرة و هو يوم تجدد فيه احزان ال محمد و شيعتهم و قد جاءت الرواية عن الصادقين عليهم السلام باجتناب الملاذ فيه و اقامة سنن المصائب و الامساك عن الطّعام و الشراب إلى ان تزول الشمس و التغذى بعد ذلك بما يتغذى به اهل المصائب كالالبان و ما اشبه بها دون الملاذ من الطعام و الشراب انتهى بالفاظه.
- و اين كلام صريح است كه فتوى شيخ مفيد امساك بر اين وجه است نه صوم اصطلاحى و چون شيخ طوسى قده توجيه مذكور را از شيخ مفيد نقل كرده معلوم مىشود كه مراد آن جناب از صوم حزنى همين معنى است كه شيخ در مصباح تصريح به او كرده. محقق و شهيد ثانيين تفسير كلام اصحاب را بآن فرمودهاند. بنابراين جميع
- عبارات اصحاب الا طايفه كه به خلاف تصريح كردهاند منزل بر اين معنى است پس مشهور عدم استحباب صوم يوم عاشورا است و عمل بر طبق روايت مصباح از عبد الله بن سنان است چنانچه عمل شيعه اماميه و سيره قطعيه ايشان مقرر بر اين است و در مجمع الفائده اجمالا دعوى شهرت و عمل بر طبق اين روايت كرده
- و محدث كاشانى قده و مروج مجلسى قده فتوى باولويت ترك صوم دادهاند كه ظاهر كراهت اوست. و در مجمع الفائده و ذخيره تقويت يا ترديد كردهاند.
- و از متأخرين محقق نراقى و فقيه ورع كلباسى اولى ترك را شمردهاند بلكه محقق نراقى فتوى به حرمت بقصد خصوصيت داده است. شفاءالصدور ص : 392
- با اين همه اجماع و شهرت از كجا پيدا شد و عجيبتر اينكه بر فرض كه ما در استفاده مراد اصحاب متابعت محقق ثانى و شهيد ثانى نكنيم خلاف خود ايشان و محدث كاشانى و علامه مجلسى و محقق اردبيلى و محقق سبزوارى بلكه نسبت محقق اردبيلى روايت مصباح را به عمل و شهرت كه ظاهر در عدم استحباب صوم يوم عاشورا است و فاضل بافقى و صاحب وسائل در مسئله چطور مىشود مهجور كرده به غير خلاف اجده بگوئيم چنانچه در جواهر و رياض است و وقوع اين نوع مطالب بر فقيه لازم مىكند تتبع و عدم اعتماد بر نقل ديگران را.
- خبر مصباح را اولى آن است كه به عينه نقل كنيم تا بعد از ملاحظه او ناظرين را حاجت به كتاب ديگر كمتر اتفاق افتد:
- روى الشّيخ في الصمباح عن عبد اللّه بن سنان رضى الله عنه قالدخلت على ابى عبد اللّه في يوم عاشورا فالقيته كاسف اللون ظاهر الحزن و دموعه تخدر من عينيه كاللؤلؤ المتساقط فقلت يا ابن رسول اللّه ما بكائك لا ابكى اللّه عينيك فقال لي اوفى غفلة أنت امّا علمت ان الحسين بن على اصيب في مثل هذا اليوم فقلت يا سيدى فما قولك في صوم ه فقال صمه من غير تبييت و افطره من غير تشميت و لا تجعله يوم صوم كما لا و ليكن افطارك بعد العصر بساعة على شربة من ماء فانه في ذلك الوقت تجلت الهيجاء و انكشف الملحمة عنهم
- قال في الذخيرة و العمل بمضمون هذه الرواية متجه و كانه المقصود كما قال بعض الاصحاب الا انه خلاف ما صرح به جماعة منهم.
- حاصل سخن آن است كه دعوى شهرت بر استحباب صوم يوم عاشورا وجهى ندارد بلكه قائلى معلوم از ماعداى متأخرين ندارد و آنچه وظيفه شرعيه و مستحب مخصوص
- شفاءالصدور ص : 393
- روز عاشورا است مضمون خبر مصباح است و صوم اگر به عنوان خصوصيت باشد بدعت است و محرم و اگر به عنوان تبرك باشد كفر است و خروج از دين و اگر به جهت فضيلت مطلق صوم عملا به اطلاقات الصوم باشد چون تشبه صورى به بنى اميه دارد و من تشبه بقوم فهو منهم البتّه مكروه و ناقص الثواب است، چنانچه از جماعت مذكوره شنيدى و در كلام ايشان ديدى و اگر هيچ نباشد جز فتوى اين فحول و اساطين مىتوان حكم به كراهت كرد بنابر عموم تسامح در ادله سنن براى مكروهات، و اكتفاى به فتواى فقيه در بلوغ چنانچه جماعتى قائلند.
- وجه چهارم: آنچه به نظر اين بىبضاعت رسيده
- كه اخبار صوم را حمل كنيم بر امساك ناقص و اخبار نهى را بر امساك صوم ى و خبر مصباح را كه مجبور به عمل طائفه و يقينا حجت است شاهد جمع قرار دهيم و تصرف در مدلول چون اولى است از تصرف در جهت صدور شايد اين وجه اقرب محامل باشد چه في نفسه خلاف ظاهر است ولى در مقام جمع با شاهد دور نيست كه عرف مساعدت بر او بكند به هر حال حكم مسئله همان است كه گذشت:
- صوم يوم عاشورا مردد بين كفريت و حرمت و كراهت است و به هيچ وجه در مذهب اهلبيت و فقه آل محمد عليهم السلام جاى احتمال استحباب ندارد و تحقيق حال صوم يوم عاشورا بر اين وجه از بسط و تتبع از غنائم اين كتاب است كه در هيچ جا نديدهام و الحمد لله و الله اعلم بحقايق احكامه.شفاءالصدور ص : 393
- «اللهم صل على محمد و آل محمد وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ»
